Drina Köprüsü,Tarihin Sessiz Tanığı

Drina Köprüsünün bulunduğu şehir Visegrad; Bosna Hersek içindeki Sırp Cumhuriyeti sınırlarında yer alan küçük bir kasabadır. Adını Vişe yani art, arka anlamlarından alır. Vişegrad ‘tepenin ardındaki kasaba” demektir. Bu küçük kasabanın içinden bir de yemyeşil Drina nehri geçer.

İşte bu küçük kasabanın adını tüm dünya Nobel ödülü alan Ivo Andriç‘in romanı sayesinde duymuştur. Osmanlı zamanında yaptıranın adı ile yani Sokullu Mehmet Paşa  köprüsü, yörenin dilinde Sokoloviç Most olmuşsa da roman sayesinde artık “Drina Köprüsü” olarak bilinmektedir.

Köprünün mimari estetiği ve detayları ne kadar tartışılmazsa kitap da ona paralel çok başarılıdır.

Yazar köprüden bahsederken  ” Kasaba halkı için o sonsuz olarak değişmeyen bir şeydi. Tıpkı üzerinde yürüdükleri toprak … Başlarının üstünde uzanan gökyüzü gibi …” demiştir.

1961 yılında Nobel Edebiyat Ödülünü alan  yazar  bu sözüyle kitabı yine en güzel kendisi tarif etmiştir. Belki de o yüzden  “hümanist Yugoslav yazar”  diye anılır.

Acaba öyle miydi? Bu sorunun cevabı için aslında yazarın geçmişini incelemek gerekiyor. Bunun cevabını okumak için bir diğer yazıma buradan ulaşabilirisiniz.

Gelin biz köprü ve benim macerama yani kitabında içine girelim.

Drina Köprüsü ‘ nün Kalbi: Kapija’nın Hikayesi

Balkanlar’ın ortasında soğuk bir aralık günü birkaç arkadaş kiraladığımız araçla kar kaplı, virajlı dağların yamaçlarında yol alıyorduk. Amacımız Visegrad’a gidip köprüyü görmekti.

Kasabayı ikiye bölen Drina’nın yeşil köpüklü sularının üstünde, koca tarihin yaşayan tek kahramanı köprü işte karşımızdaydı.

Biraz mağrur aynı zamanda çok heybetli görünüyordu. Sanki köprüye adımımızı attığımızda beyaz taşların çatlaklarından fısıltıları duymaya başlayacaktık gibi.

Yazar kitapta “Köprünün tam ortasında Vişegrad’lıların “kapiya” dedikleri yer bulunur. Köprünün bu kısmı seyir alanı görevi gören iki terastan oluşur. Tarihi ile ilgili bir kitabenin bulunduğu yüksekçe bir duvar vardır. Karşısında ise halkın “sofa” dediği küçük bir oturma alanı bulunur .“ diye anlatıyordu.

İşte  köprünün ortasında, Vişegradlıların buluşma yerindeydik. Savaş zamanlarında buraya nöbetçiler dikilir, halka ibret olsun diye suçlular cezalandırılır ve günlerce bekletilirmiş. Sıkıntılı günlerin dışında bütün ahali buluşup devlet meselelerinden, siyasetten konuşurlarmış. Eski hikâyeler anlatılır, akşamları ise kaçamak yapan âşıklar burada bir araya gelirmiş. Önceleri kapiyada bir çeşme ve hemen yanında kahve ocağı bile varmış. Çocukların ilk gezintileri, oyunları köprüde başlar, bazen sofada oturan yaşlıların anlattığı hikâyeleri dinlerlermiş.

Drina Köprüsü’nde Karakterlerle buluşma

Köprünün ortasındaki geniş kemerde hapsolan Arap. Köprünün yapımına karşı çıkan su perisini engellemek için köprüye gömülen Stoya ve Ostoya adında kız ve erkek kardeşler. Onları her gün emzirmeye gelen annelerinin hikayesi… Şimdi de biz, oradaydık işte…

Köprüye yaslanmış yeşil Drina’ya bakarken gözlerimin önüne kitapta adı geçen iri yarı salcı Yamak ve beraberinde taşıdığı Balkan köylüleri geliyordu.

Sonra Sokoloviç köyünden ailesinden koparılıp götürülen küçük çocuk geldi aklıma. Düşünsenize gün gelecek o küçük çocuk büyüyecek ve Sokullu Mehmet Paşa olacaktı. Memleketine dönmesi için yılların geçmesi, sarayın gelmiş geçmiş en başarılı sadrazamı olmasını beklemesi gerekecekti. Demek ki Sokollu Mehmet Paşa, etrafındakileri bir bakışı ile korkutan o adam, o günü hiç unutamamıştı, hüzünlendim nedense…

Kışın suların yükseldiğinde karşıya geçmenin imkansız olduğu kasabaya bir köprü yapılması talimatını Mimar Sinan’a da  o vermişti. 4 yılda tamamlanan köprü böylece sessiz ve sakin, dünyadan uzak bir kasaba olan Vişegrad’ın kaderini de değiştirmişti.

Bir Şehir, Bir Nehir, Bir Köprü: Drina’nın Hikayesi

Roman;  köprüsüz ve sessiz kasabaya gelen ilk ekip ve başındaki sert adam Abid ağayla başlar.

Ondan Anadolu’dan gelen adam diye bahsetmeye başlar. Sert bir adamdı, üç kağıtçı, çalışanları döven, paralarını vermeyen, sadist bir karakter. Sayfalarca yer verilen biri olarak görürüz.

Kasabalı şaşkın ve korkuludur. Kasabaya para girer ama o ölçüde hayat pahalı olmaya da başlar. Yoldan geçenler bile çalışmaya zorlanır. Sırp genci Radislav’ ın kazığa oturtulması hikayesi ise insani olarak okuması zordur. Ayrıca bizim cephemizden bakınca özellikle Batı’ya korkunç bir intiba bırakır.

Köprünün hikayesi kitapta Osmanlı yönetimindeki Balkanlarda yaşayan değişik milletlerin hikayelerini kapsar. Hıristiyanlar, yahudiler, bir şekilde yolu burala düşen zenciler bile görürüz.

Gel zaman git zaman yazlar, kışlar geçer, nesiller değişir. Çok şey değişir, değişmeyen ise kapiyadaki akşam buluşmalarıdır. Yani yine köprüdeyiz…

Nitekim yeryüzünde küçük de olsa, gölge vermeyen bir şey yoktu. ( sayfa 221 )

Öyle çok olaya şahit olmuştur ve kitap o kadar güzel anlatır ki okudukça okuyasınız gelir. Bir sürü karakter gelir gider, hepsinin hikayesi faklıdır ve çoğu da bizi hüzünlendirir. Ama kitaba bir sarılasınız gelir. Sinema gibi gözünüzün önünde karakterler hareket ederler.

Belki de o yüzden istemsizce biz de kapiyada Visegradlıların yüzyıllardır yaptığı gibi sohpet ettik. Bir ara kitapta bahsi geçen  Velikug ile Nezuka köyleri arasında bir düğüne gittik, geldik. Genç gelin Fato’nun atını taş korkuluğa sürüşü ve bütün kasabalının gözü önünde intihar edişini düşündük. Neden böyle bir şeye yaptı ki, değdi mi be kızçe dedik.

İnsanlar böyledir. Çok yükselen ve yükseklerde uçanların düşmesinden adeta tad duyarlar. (sayfa 115)

Kumarcı Milan’ın altın lirasını sıkıştığı yerden cumartesi günü çıkarıldığı için uğursuzluk getirdiğinin düşünülmesine güldük. Ahh aman kumar o nasıl pis bir illettir, dedik.

Tabii ki Tekgöz’ün bir iddia uğruna yürüdüğü buz kaplı parmaklıklara dokunacak ve hatta üşüsekte yürümeyi deneyecektik. İtiraf vakti; yürümek ne mümkün, sadece oturmakla yetindik Köprü hiç de öyle görüldüğü kadar küçük filan değil parmaklıklara çıkmak zordu.

Romanda okuduğumuz kadarıyla Vişegradlıların keyfine düşkün, kaygısız ve eli açık olduklarını hatırlıyorduk. Hatta İvo Andriç onlar için  “Havasından ve suyundan, çocuklar bile elleri açık, parmakları aralık doğar” tabirini kullanmıştı. İyi kötü birçok olaya tanıklık etseler de, bir süre mutsuzluğu hatırlamak istemediklerini yazmıştı. Acaba halen bu devam ediyor muydu? Acaba doğru muydu?

Bunu öğrenmem için aradan birkaç yıl geçmesi ve yine bu kez bir Temmuz günü ikinci kez yolumun Visegrad’a düşmesi gerekiyordu. Bu kez tam tersi istikametten yani Saraybosna yönünden şehre ulaşmıştık. Otobüs şöforüne  çupriya yani ” köprüde ” ineceğiz demiştik. Bu bile yüzümüzü güldürmüştü.

İkinci kez Visegrad’ dayım

Köprü bizim gelmemizi bekler gibiydi ya da biz kasabadaki tek tanıdığımız, yakınımız o olduğu için hasretle onu izlemeye başlamıştık bile. 

Karşıya geçip turist ofisinde bizi güler yüzüyle karşılayan ilk Visegradlıya “merhaba” dedik. Biraz dinlenip soracaklarımızı sorduk ve tabii ki Wi-Fi şifreniz nedir, dedik. Adam yine gülümseyerek “1571pasa” dedi. Köprünün yapılış tarihini şifre olarak belirlediklerini duyduğumuzda gülümsedik. İşte o an köprünün halen Visegradlılar için ne kadar önemli olduğunu bir kez daha anladık. Çantalarımızı onlara emanet olarak bırakıp hemen köprünün başındaki lokantada oturduk.

Oturduğumuz yerden yemyeşil sular üzerindeki köprüyü izlerken mekanda çalan müzik yüzyılların hiçbir şeyi değiştirmediğinin göstergesi gibiydi. Romanda geçtiğimiz yüzyılın başlarında, 20’li yaşlarındayken Vişegrad’a gelen birinden bahsedilir. Kasabadaki ilk oteli açıp işleten bütün kasaba erkeklerini kendine hayran bırakan, kadınları kıskançlıktan çatlatan Lotika ‘dan.  Lotika’nın işlettiği otel Drina Köprüsü’nün hemen dibinde yer alır. İşte çalan müzik ve nehrin sesi bizi kitaptaki o otele kadar götürmüştü.

Köprünün yanında otururken kitabın sonlarına  ve köprünün son günlerine yaklaşıyorduk.

Zamanla köprü Drina’nın üzerinde Bosna’yı Sırbistan’a, oradan da Osmanlı İmparatorluğu’nun öteki bölgelerine bağlayan çok önemli bir yol haline gelmişti. Kasabanın büyüyüp gelişmesini sağlamış, önemli olayların geçtiği, tarihi dönüm noktalarının yaşandığı bir yer olmuştu.

Kitapta 1900’lü yıllarda dünyaya dair haberlerin köprüye asıldığı anlatılır. Her duyuruda okuma yazma bilmeyen yaşlıların çocukları yanlarına alıp kapiyadaki yazılanları okumasını isterler. Çünkü o sıralarda Balkan Savaşları başlamıştır, Sırplar bu savaşlardan galip çıkmıştır.

Sonra çizilen yeni sınırlar …

Veee sonunda Tito’nun Yugoslavyası… Değişen rejimin ardından yine hortlayan savaş ve Visegrad’da yaşayan Sırp ve Boşnakların kayıpları…

Köprü dayanıklı çıkmış. Yapıldığı günden bugüne;  Sırbistan isyanlarına, kolera salgınlarına,  Avusturyalıların işgaline, demiryollarının yapımıyla değişime şahit olmuş.  Yetmemiş  Balkan Savaşları’nı,  Avusturya-Sırbistan savaşını ve nihayet iki dünya savaşını görmüş. Ardından savaştan çok soykırım olan Bosna savaşına şahitlik etmiş.

Romanda Andric in dediği gibi ” Dünyanın bir tarafında bir yerde, bir piyango çekiliyor, savaş yapılıyor ve hepimizin alınyazısı da böylece uzaklarda belirleniyor. “

Zamanın Acımasızlığı: Drina Köprüsü’nün Son Yüzyılı

Köprüye en büyük zararı verenler kim diye araştırdım; Avusturya askerleri! Sırbistan savaşında mağlup olup kasabayı terk ederken köprünün orta kısmını dinamitle patlatmışlar. Şerefsizler deyip ağzımı bozacağım, kusuruma bakmayınız lütfen!

Zaten roman, koca köprünün ortadan ikiye ayrılmasına tanık olup kalbi dayanamayan Ali Hoca’nın sözleriyle bitiyor. Diyor ki; ziyanı yok, belki burada yıkılır ama umarım bir başka yerde bir başkası yapılır.

Kitapta Avusturya Macaristan geldiğinde tedirgin olan isimler vardı. Molla İbrahim ve Müderris Hüseyin’i teskin eden dostları Rahip Nikola ve Haham David. O gün orada biz onları da andım. Kapija’da nöbet tutan asker Fedun’un trajik aşk hikayesiyle hüzünlendik. Bu arada kitapta en çok etkilendiğim hikayedir.

Lotikanın otelinde konaklayanları, sarhoş olup eğlenenleri… Hararetli sosyolizm, kominizm tartışmaları yapan gençlere kadar hepsini düşündüm.

Seller, veba salgınları hep insanları birleştirmişken bu son dönem onları ayırıyordu. Oysa insanca beraber yaşamak daha kolaydı, ahh bir anlayabilseydik… Oysa kitaptaki karakterler ne güzel anlaşıyordu. Nasıl anlatıyordu Andriç; Molla İbrahim’in, Müderris Hüseyin Efendi’nin, Rahip Nikola’nın ve Hahambaşı David Levi’nin aralarındaki dostluklar hâlâ anlatılır ve bilinirdi. Hatta şakayı seven Vişegradlılar iyi anlaşan kişilerden söz ederken “Papazla hoca gibi sevişiyorlar” derdi, bu cümle bölgede atasözü olarak kullanılagelmişti. 

Sokullu Mehmet Paşa köprüsü ve ben

Bu yazı ailemin, köklerimin geldiği topraklardan bir anlatıydı. Benzer hikayeler dinleyerek büyümüş biri olarak etkilenmiştim. Romandan etkilenmekle kalmayıp hem tarihi sürecini hem mimari detaylarını araştırdıktan sonra birkaç kez gitmek suretiyle bu yazıyı hazırladım. Her gidişimde sessiz sakin kasaba Visegrad’ta oturup bu güzel  köprüye bakıyorum. Aklımdan hep aynı şey geçiyor. Bir köprü ama binlerce insanın hayatını değiştiren bir köprü bu! Diğer köprüler gibi ama ona bir kitap yazıldı. Yazarı (belki bile isteye belki de başka sebeple) mimarının adı geçirmese de taşları dile getirdi, etrafında dünya yarattı. Bir şekilde Koca Sinan’ ı da dünyaya tanıttı.

• Köprü  2007 yılında UNESCO Kültür Mirası listesine eklenmiştir.
• Son restorasyonu Türkiye, Bosna Hersek Devleti ve Visegrad Belediyesi işbirliğinde olmuştur.

Not : Malumunuz sapasağlam ayakta duran köprü kimbilir yazılmayı bekleyen ne hikayeler yaşıyordur. Yaşananları anlatacak yeni bir Andriç çıkar mı merak ediyorum. Fakat kimsenin son yaşanan savaşı ve köprünün şahit olduklarını  kaleme almak isteyeceğini düşünmüyorum.

Tarihe utanç, soykırım, katliam kelimeleri ile geçen Bosna savaşında binlerce (yaklaşık 3bin ) Visegradlı Boşnak öldürülerek Drina nehrine atılmıştır. 1992’de köprüye köprüye getirilerek öldürüldüğünü ve Drina Nehri’ne atıldıkları bilinmektedir.

Maalesef ki yine bedenleri Drina’da yapılan bir baraj inşaatı esnasında tesadüfen bulunmuştur. Bugün kimlikleri tespit edilenler Srebrenitsa’daki Potoçari mezarlığındadır. Halen kimlik tespitinin tamamlanmasını bekleyen cesetler olduğunu da üzülerek yazmak zorundayım. Yani bir babayiğit çıkarda bunları yazar mı sizce, bence zor!

Ölüp giden masum insanlara ve onların acılı yakınlarına sonsuz saygılarımla…

Drina Köprüsü’ne Nasıl Gidilir?

Sarajevo’dan araçla gidiş 115 kilometre ve yaklaşık 2 saat sürer. Manzarası şahane güzel bir yoldur. Aracınız yoksa otobüsle gidecekseniz şayet Sarajevo’daki Doğu Otogarına gitmelisiniz. Saat ve fiyatları bilemiyorum doğrusu. Neticede orası Balkanlar her şey çok hızlı değişebiliyor.

Belgrad tarafından Visegrad’ a gelmek isterseniz de yolun 273 km ve 3 saat 45 dakika süreceğini belirtmek isterim. Belgrad’tan otobüsle Uzice ordan Visegrad’a gelen araçlara binmelisiniz. Ya da Uzice’ye trenle gelip otobüse de binebilirisiniz. Ben gittiğimde öyleydi direkt otobüs de eklenmiş olabilir, lütfen kontrol ediniz.

Ben bir kez de Novipazar üzerinden kiralık araçla gittim. Onda da sınır giriş çıkışları zorlayıcı olabilir, aklınızda olsun.

Yeni yazılarımdan haberdar olmak ve daha fazla fotoğraf, video için sosyal medya hesaplarımı takip etmeyi unutmayın! 

Youtube : pustoodunya

Instagram : pustoodunya

Ivo Andriç ile ilgili bilgileri derlediğim yazım şurada

Sarajevo’nun en iyi yeme-içme rehberi

Belgrad gezi rehberi

Mostar Köprüsü

Kanuni Sultan Süleyman Köprüsü: Zamana Meydan Okuyan Mucize