Az bilinen Yahudi ibadetleri ve bayramları
Yahudi kıyafetleri- Yahudi düğünü
12/02/2019
Victor Hugo ve az bilinen tuhaf yaşamı
26/02/2019
Az bilinen Yahudi ibadetleri ve bayramları konusuna girmeden önce Yahudiler için önemli bir takım objelerden bahsetmek istiyorum. Çünkü Mezuza, Şofar, Menorah, Davut Yıldızı, sefer Torah gibi bu objeler onlar için oldukça önemlidir.
Yahudiler için önemli objeler
Mezuza; Tevrattan bir duanın üzerine yazılmış olduğu bir deriyi gümüş, tahta veya başka bir maddeden yapılmış bir kılıfa koyar evlerin giriş kapısına asarlar. Giriş çıkışlarda elleriyle dokunur sonra parmaklarını öperler.
Her Yahudi evinin girişinde yerden en az 10 karış yukarıya hafif eğik biçimde çakılmış görebilirsiniz. Sadece ev değil Sinagog ya da her hangi bir bina girişinde de olabilir. Yılda 7 kez açılıp kontol edilir. ( İstanbul ‘da ya da Avrupa ‘da birçok bitpazarında eskilerine rastlanamız mümkündür )
Şofar; önemli günlerde kullanılan boynuzdan yapılan çalgı aleti.
…
Menorah ; 7 kollu şamdanın adıdır. Türlü türlü anlamlar yüklenmiş olsa da genel görüş olarak Tanrı yeri göğü yarattıktan sonra ışığı verdi, denir ve bir anlam yüklenir. Simgesel anlamda dünyanın 7 günde yaratılışını ifade etse de Musa ‘nın Sina dağında yanarken gördüğü çalıyı temsil ettiği de söylenir. Menorah’ ın ayrıca antik dönem biliminin temeli olan aritmetik, geometri, astroloji, simya, retorik, müzik ve etniği simgelediğinden de bahsedilir. Ayrıca Mossad gizli örgütünün ve Masonların simgesidir, cızz. Tehlikeli sular bunlar aman girmeyeyim .
Davut yıldızı -Magen David ;
Efsaneye göre, “Goliat” dev ile savaşırken, küçük David’i koruyan kalkanın üzerine bir altıgen motifi işlenmişti. Magen ise koruyucu bir alet olan “kalkan”a verilen ad. Buna göre, Magen David, “David’in kalkanı, David’in koruyucusu” demektir.
Masonlarlardan, İngiltere’deki eski kilise figürlerine kadar görüldüğü gibi bir takım kazılarda tarih öncesi dönemlerde de kullanıldığı görülmüş. O kadar çok efsanevi bilgi, hikaye var ki hangisi doğru bilmek çok zor. Fakat Yahudilerin simge halinde kullanması aslında çok yeni. 1933 de Prag’ da ilk kez kullanılmış. Bir şekilde de İsrail bayrağına girmiş. Hatta bayraktaki iki uzun mavi çizginin iki nehir Nil ve Fırat ‘ı temsil etiği de söylenir ama gerçek bu midir bilinmiyor. Diğer yazımda bahsettiğim tallit şalındaki çizgiler de olabilir ki bu daha olası.
Sefer Torah ; kısaca Tevrat’ın rulo halindeki el yazması nüshasına denir diyebiliriz. Sefer Torah Yahudiler için büyük kutsallığa sahiptir. Sinagoglarda mihrabın yerini tutan kutsal bölmede saklanır. Belli günlerde çıkarılır cemaatin arasıda gezdirilir, hahamlarca açılarak içinden bölümler okunur.
Yahudiler ve kutsal günleri şabat
Şabbat ;Yahudiler için her sabah yapılan bir de haftalık ibadet zamanı vardır. Haftalık olana şabbat zamanı denir.
Cuma günü güneş battıktan ve gökte ilk üç yıldızın gözükmesinden sonra başlar. Cumartesi akşamı yine yıldızların görünmesiyle biter. Tanrı’nın evreni altı günde yaratıp yedinci gün dinlendiği düşüncesinden yola çıkılmıştır. Bu sebeple çalışma manasına gelecek her türlü hareket, iş ve eylem durur hatta günah sayılır. Yıkanmak, krem, losyon, koku sürmek, deri ayakkabı giymek, cinsel ilişkiyle başlayan yasaklar çok. Mesela araba kullanmak, telefonla konuşmak, elektrik düğmesine basmak, ateş yakmak, asansöre binmek yasak. Örneğin; wc nin lambası açıksa kapamazlar, kapalı ise açmazlar.
İsrail’de özel ‘şabat asansörleri’ var. Kapıları daima açık olan bu asansörler her katta duracak şekilde ayarlanmış.
Bunların dışında bozdolabı, fırın, çamaşır makinesi gibi bütün elektrikli ev aletlerinin kullanılması da yasak. Kudüs’ te Şabbat zamanı belediye hizmetleri bile duruyor, otobüsler çalışmıyor. Bir kısım Yahudiler ise bu günlerde belli sayıda adımdan fazla (1400 civari sanırım) yol gitmezlermiş.
Ev halkı Şabat’ı karşılamak üzere temiz ve şık giyinmiş olarak hazırdır. Şabat sofrası erkenden kurulur, hazırlıklar Şabat mumlarının evin hanımı tarafından yakılmasıyla son bulur. Bütün hafta görüşme fırsatı olmayan aile bireyleri Şabat yemeği için bir araya gelirler.
…
Diyelim ki Şabbat zaman Yahudi bir arkadaşınızı yemeğe davet ettiniz, Şabbat saati başladıysa bir şey taşınması yasak olduğundan çiçek, şeker filan getirmezler. Çikolata getirmezler belki et yemeği vardır yanında çikolata yemezler mesela.
Son dakikaya adres tarif etmeye kalkmayın telefonlarını açmazlar. Yemek masasında önce ayakta şarap duası yaparlar Le Hayim derler, sağlığına gibi bir anlamı vardır. Sonra oturarak ekmek duası yaparlar.
Şabat zamanı başımdan geçen bir anım
Kudüs gezim Şabbat’ a denk geldi . Gideceğimiz yerin yolunu karanlıkta bulmakta zorlanınca ( elektrikler açık olmadığından ) bir delikanlıya sorayım dedim. Af edersiniz, şurayı arıyorum, dedim. Durdu, buyrun dedi. Telefonumdan işaretlediğim adresi göstermek gibi bir gaflette bulundum. Delikanlının bir kaçışı vardı ki irkildim resmen. Şabatta telefon kullanmadıkları sonradan aklıma geldi. Şabbat sorry, dedik ortalık yatıştı. O telaşlı ve kaçışı bize anı oldu.
Yahudiler ve Oruç
Yom kippur orucu ; Tevrat’ın özellikle tutulmasını emrettiği tek oruç günüdür. Sabaha karşı başlar akşam gün batımına kadar yeme içme olmaz.
- Deri elbise giymezler
- Deri ayakkabı giymezler
- Yağ-krem sürmezler
- Cinsel münasebette bulunmazlar
- Sinagoga beyaz kıyafetle giderler
Günün sonunda ibadet yapılırken şamdan yakar hep birlikte ilahiler, ayetler okurlar.
Bu oruç dışında birçok oruç günü daha vardır fakat fazla detaya girmek kafa karıştırır diye es geçiyorum.
Yahudiler ve bayramları
Roş Aşana ; yılbaşı gününe verilen isimdir. Tüm yıl yapılanlar için af dileyip ve dua ederler. Bu güne özel duaları vardır.
Hac ; üç hac bayramı vardır. Pesah hamursuz bayramıdır. Şavahod bayramı ise sevinç ve şükür bayramı olarak kutlanır. Şavahod‘ta süt ürünleri ve sütlü tatlılar yeme geleneği vardır. Sukkod bayramı ise zeytin ve üzümlerin olduğu döneme denk geldiğinden hasat bayramı da denir. İşte bu üç bayramda Kudüs ‘e gitmek bir nevi hacı olmak demektir.
Hanuka bayramı ; eski zamanlarda yıkılan mabedin ışığını tekrar yakmak için kalan yağ çok az azmış . Ama tam 8 gün hiç durmadan mumların yanmasına yetmiş. İşte o günün anısına bu bayram ışıklar bayramı olarak adlandırılıyor. Işığın karanlığa karşı zaferini simgeliyor ve sekiz gece boyunca yakılan kandillere dualar ediliyor. Kudüs ‘te hannukah bayramı denk gelmiştim.
Yukarıda bahsedilen Menorah’ dan farklı 9 kollu şamdan olan Hannukiyah vardır. Bayram coşkuyla kutlanır. Her yıl farklı tarihe denk gelmektedir.
Pesah ( hamursuz ) bayramı ; bir yahudi bayramıdır. Mısır’da Hz. Musa önderliğinde İsrailli’lerin kölelikten kurtuluşunu, Kızıldenizi geçişini anmak için kutlanır. Ayrıca Sina çölünde 40 yıl dolaşan Hz.Musa ‘nın kutsal topraklara varışını anmak için. Bayram boyunca mayasız ekmek yenir.
Bu yazıyı Kudüs’ e gideceklere ya da Yahudiler hakkında bilgi edinmek isteyenler için hazırlandım.
Ülkemizde yaşayan Yahudilerin yukarıda bahsi geçenlerden teknik olarak elbette bilgileri var. Fakat uygulanması artık günümüz şartlarında onları zorladığından ibadet ve adetlerinden kısmen uzaklaştıkları gözlemlenmektedir.
Bütün bu bilgiler için İstanbul Neva Şalom Sinagogu ve detaylar için çokça faydalandığım siteler ise www.salom.com.tr , www.turkyahudileri.com a özel teşekkürlerimle …
Kudüs gezi rehberi, İsrail ve Yahudiler ile ilgili diğer yazılarım aşağıda
- Yahudilerin değişik giyim kuşamlarını merak ediyorsanız
- İsrail hakkında az bilinenler için
- Kudüs ‘ün neden paylaşılamıyor merak ediyorsanız
- Kudüs’de Hristiyan mahallesinde gezilecek yerler
- Kudüs’de Mescid-i Aksa ve Müslüman bölgesinde gezilecek yerler
Unutmadan Yeni yazılarımdan haberdar olmak ve daha fazla fotoğraf, video için sosyal medya hesaplarımı takip etmeyi unutmayın!
